Þreyta

 

Lamandi þreyta er algengt einkenni MS. MS-þreyta er ekki venjuleg þreyta sem eðlilegt er að fólk finni fyrir eftir áreynslu eða erfiðan dag heldur er um íþyngjandi þreytu að ræða sem gerir einstaklingi erfitt fyrir í daglegum athöfnum. Þreytan hverfur yfirleitt ekki eftir stutta hvíld og er ekki auðveldlega hrist af sér.

MS-þreyta er talin vera sambland hægfara taugaboða og vöðvaslappleika. Ýmislegt annað getur haft áhrif á eða orsakað þreytu, s.s. minni hreyfing, þunglyndi, sýkingar, svefnleysi og lyf.

 

Hægt er að finna fyrir líkamlegri og/eða hugrænni þreytu:

Líkamleg þreyta

MS-þreyta er íþyngjandi þreyta sem gerir einstaklingi erfitt fyrir í daglegum athöfnum. Sumir lýsa því þannig að það sé eins og segull sé í gólfinu sem dragi þá til sín og taki úr því allan mátt og orku. Allt taki lengri tíma í framkvæmd.

Hugræn þreyta

Hugræn þreyta er ekki það sama og að tapa andlegri færni eða minni. Hins vegar getur MS-þreytan haft áhrif á skammtímaminnið, einbeitingu og orðanotkun. 

 

MS-þreyta er ekki leti  

Stundum er MS-þreytu ruglað saman við leti áður en sjúkdómurinn er greindur.

Margir upplifa þreytu sem fyrsta einkenni MS. Litið til baka, stundum aftur til unglingsárana, átta margir sig á að þeir voru ekki latir við námið, vinnuna eða í tómstundastarfinu, heldur voru þeir komnir með byrjunareinkenni sjúkdómsins.

Margir vinir og aðstandendur einstaklinga sem þjást af MS-þreytu eiga erfitt með að skilja hversu íþyngjandi einkennið er. 

Þar sem MS-þreyta er ósýnilegt einkenni, en bæði raunverulegt og hamlandi í daglegu lífi, getur það reynst hinum MS-greinda erfitt að mæta fordómum og skilningsleysi, sérstaklega frá fjölskyldu, vinum og vinnufélögum. Geta ásakanir þeirra um leti reynst þungbærar, þegar einstaklingurinn er þjakaður af MS-þreytu og ófær um verk.

MS-þreyta er ein helsta ástæða þess að MS-greindir hverfa snemma af vinnumarkaðnum. 

 

Meðferð og góð ráð

Þreytan getur haft neikvæð áhrif á önnur MS-einkenni. Því er mikilvægt að leita leiða til að takast á við þreytuna og auka þannig lífsgæði.

Gott er að bera óútskýrða þreytu undir lækni. Að öðru leyti er gott að forgangsraða verkefnum og gefa sér hvíldartíma til að spara orku í allt þetta skemmtilega og nauðsynlega í lífinu, lifa heilbrigðu og reglusömu lífi, huga vel að næringu og halda blóðsykri jöfnum. Ýmis hjálpartæki geta komið að gagni við að spara orku.

  • Hvíld er ekki síður mikilvæg en verkefnin sem þú ætlar þér að vinna. Settu hvíldarstundir inn í daglega rútínu til að spara orku í allt þetta skemmtilega og nauðsynlega í lífinu. Taktu hvíldarstundirnar áður en þú ferð fram úr sjálfri/sjálfum þér.
  • Vertu meðvituð/-aður um hvað er góð hvíld fyrir þig. Að hvíla er meira en að leggja sig eða sofna. Prófaðu til dæmis að gera slökunaræfingar, fara í göngutúr eða hlusta á þægilega tónlist.
  • Reyndu að fá nægan og endurnærandi nætursvefn. Svefnvandi er ekki óalgengur meðal fólks með MS. Eigir þú við svefnvanda að stríða má finna góð ráð hér.
  • Lifðu heilbrigðu og reglusömu lífi, hugaðu að fjölbreyttu og hollu mataræði og því að halda blóðsykri jöfnum.
  • Skrifaðu „virkni dagbók“ þar sem þú skrifar niður hvað þú hefur verið að gera og hvernig orkan hefur verið. Það getur hjálpað til við að greina vandamálið og hvað þú getur gert – eða ekki gert – til að eiga betri daga. Hvenær er best að hvíla og hversu lengi? Er hægt að setja hvíldina í meiri forgang?
  • Vertu meðvituð/-aður um hvers konar þreytu þú finnur fyrir. Ef þér finnst þú andlega þreyttur þá er kannski best að forðast að leggja sig í sófann og hringja jafnframt í einhvern sem gæti ausið yfir þig vandamálum sínum og dregið þannig úr orku þinni (orkusuga).
  • Forgangsraðaðu verkefnum og finndu ráð til að spara orku við framkvæmd þeirra. Skipta einhver verkefni minna máli en önnur? Má skipta einhverju verkefni upp í smærri verkefni eða fela það öðrum?
  • Mikilvægi líkamsræktar og daglegrar útiveru er óháð líkamlegri getu og er oft vanmetin en hún eykur bæði líkamlega og andlega vellíðan. Hreyfing getur dregið úr þreytu, aukið þrek og styrk og bætt svefn, sem aftur getur aukið orku og minnkað þreytu. Reyndu að hreyfa þig eitthvað á hverjum degi - með æfingum eða gönguferðum.
  • Ímyndaðu þér að þú sért með innbyggða rafhlöðu og hugsaðu um hvað tæmir rafhlöðuna hjá þér. Hvíldu áður en þú hefur tæmt orku rafhlöðunnar. Ekki fara fram úr þér þó þú vaknir upp einn daginn full/-ur af orku. Það gæti komið í bakið á þér síðar.
  • Skammtaðu þér ákveðinn tíma til að vinna verkefni. Ákveddu til dæmis að ryksuga í 10 mínútur í senn frekar en að klára að ryksuga íbúðina áður en þú tekur þér hvíld.
  • Notaðu hjálpartæki þegar þú getur. Þau geta komið að gagni við að spara orku. Hafðu til dæmis stól innan seilingar í eldhúsi og baðherbergi.
  • Þreyta og áhugaleysi er einkennandi fyrir þunglyndi. Sýnt hefur verið fram á að meira er um þunglyndi hjá fólki með MS borið saman við einstaklinga með aðra alvarlega sjúkdóma. Þunglyndi ber að taka alvarlega. Það sem þú gætir gert er meðal annars að reyna að gera eitthvað sem veitir þér ánægju, þú gætir leitað þér upplýsinga og ráðgjafar um það sem plagar þig eða þú hefur áhyggjur af, þú gætir kynnt þér núvitund eða hugræna atferlismeðferð (sjá hér) eða talað (um vandamál þín) við aðra, svo sem vini, fjölskyldu eða fagfólk (t.d. sálfræðinga, lækna, hjúkrunarfræðinga, sjúkraþjálfara eða iðjuþjálfa). Sjá nánar um þunglyndi hér.
  • Forðastu of mikið álag og stress.
  • Ekki er ólagengt að MS-þreyta valdi því að fólk detti út af vinnumarkaði eða þurfi að fækka við sig vinnustundum. Væri hægt að breyta vinnutíma eða starfsaðstöðu til að gera vinnuna auðveldari?
  • Mörgum finnst þreyta aukast við hita, svo sem sótthita eða háan lofthita. Þá er besta ráðið að taka hitastillandi lyf, forðast heitt bað, sauna og heita potta og halda sig í skugga fremur en í beinni sól.
  • Taktu ráðlagðan dagskammt af B-12 vítamíni. Skortur á B-12 vítamíni kemur fram sem þreyta, máttleysi, mæði, nálardofi í útlimum, niðurgangur og aum tunga. Hægt er að láta mæla magn B-12 vítamíns í blóði. Sjá nánar um B-12 hér.
  • Sum lyf valda sljóvgun og þreytu. Ræddu við lækni þinn um hvort rétt sé að breyta lyfjameðferð.
  • Ef ekkert af ofantöldu virkar, talaðu þá við heimilislækni þinn eða taugalækni. Lyf gætu hjálpað.

 

Talaðu um einkenni þín við aðra einstaklinga með MS. Þú ert ekki ein/n um að þjást af lamandi þreytu. Það er ótrúlegt hvað margir luma á góðum ráðum.

 

Góð ráð frá MS-fólki:

 

Lumir þú á góðum ráðum um hvernig takast megi á við MS-þreytu, endilega deildu þeim með öðrum með því að senda tölvupóst á netfangið msfelag@msfelag.is

 

Fróðleiksmolar: